W latach 2021-2023 MSWiA wydało z Funduszu Kościelnego 618 mln 433 tys. zł

W czwartek na stronie internetowej NIK ukazał się raport "Finansowanie Kościołów i innych związków wyznaniowych oraz niektórych związanych z nimi podmiotów przez wybrane jednostki publiczne". Kontrolę Izba przeprowadziła na zlecenie marszałka Sejmu Szymona Hołowni.

Kontrolą objęła 21 jednostek: Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, osiem ministerstw, trzy urzędy centralne, cztery urzędy wojewódzkie, dwie agencje wykonawcze i trzy fundusze celowe. Ponadto przeprowadziła badania kwestionariuszowe dotyczące 2807 jednostek samorządu terytorialnego i 556 szpitali publicznych. Zasięgnęła też informacji w kilkudziesięciu innych podmiotach. W kontroli wzięło udział 13 departamentów i delegatur.

NIK ustaliła, że z Funduszu Kościelnego MSWiA wydało łącznie 618 mln 433 tys. zł. Pieniądze te przeznaczano przede wszystkim na opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne duchownych – 585 mln 265 tys. zł, na dotacje na wykonanie konserwacji i remontów obiektów sakralnych i kościelnych o wartości zabytkowej – 31 mln 728 tys. zł, a na dotacje na wspomaganie kościelnej działalności charytatywno-opiekuńczej – 1 mln 439 tys. zł.

Autorzy raportu przekazali, że w okresie objętym kontrolą wzrosła wielkość wydatków ponoszonych z Funduszu Kościelnego. W 2021 r. wydatkowano 193 mln 664 tys. zł, a w 2023 r. – 224 mln 646 tys. zł.

W 2021 r. łączna kwota dotacji z Funduszu Kościelnego przekazana podmiotom należącym do Kościoła katolickiego stanowiła 92,5 proc. wydatkowanych środków, w 2022 r. – 96,6 proc., a w 2023 r. – 93,7 proc. Podmiotami tymi były głównie parafie Kościoła katolickiego (w przypadku dotacji na wykonanie konserwacji i remontów obiektów sakralnych i kościelnych o wartości zabytkowej) i organizacje charytatywne Kościoła katolickiego.

Według autorów raportu minister spraw wewnętrznych i administracji poprawnie zamieszczał informacje o naborach wniosków o dotację z Funduszu Kościelnego na stronie internetowej. Zgodnie z przyjętymi zasadami w MSWiA corocznie powoływano komisje, których zadaniem było opiniowanie wniosków o przyznanie dotacji.

Jednak – zdaniem NIK – poza zawarciem w regulaminach komisji ogólnych sformułowań, że komisje powinny zachować bezstronność, MSWiA nie podejmowało innych działań w celu zapewnienia jej zachowania.

"W ocenie NIK niepodjęcie wystarczających działań w celu zapewnienia zachowania bezstronności członków ww. komisji było nierzetelne" – ocenili autorzy.

Ponadto szczegółowe badanie 20 z 432 dotacji wykazało m.in., że MSWiA nie dokumentowało oceny merytorycznej wniosków.

"Nie sporządzono żadnej dokumentacji, na podstawie której można byłoby stwierdzić, jakie kryteria merytoryczne zostały spełnione lub nie przez beneficjenta oraz w jaki sposób zastosowane kryteria wpływały na ostateczny wybór wniosków, co w ocenie NIK było nierzetelne" – czytamy w raporcie.

W latach 2021-2023 z Funduszu Kościelnego sfinansowano łącznie składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób duchownych w wysokości 585 mln 265 tys. zł. Według NIK rozliczenia składek finansowanych z Funduszu Kościelnego między ZUS a MSWiA odbywały się zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Jednocześnie NIK wskazała, że ZUS nie prowadził wyodrębnionej ewidencji dotyczącej ubezpieczonych osób duchownych i płatników wykazujących takie osoby do finansowania składki z FK, gdyż w dokumentach zgłoszeniowych lub ubezpieczeniowych nie są wykazywane informacje o przynależności duchownego do danego Kościoła lub związku wyznaniowego. W praktyce weryfikacja, czy ktoś jest osobą duchowną, następuje w ramach prowadzonych postępowań wyjaśniających.

W ocenie NIK może to tworzyć przestrzeń do nadużyć w postaci korzystania z finansowania z Funduszu Kościelnego przez osoby do tego nieuprawnione, co potwierdziły wyniki przeprowadzonych przez ZUS postępowań wyjaśniających.

Z 74 przeprowadzonych postępowań wyjaśniających w 34 postępowaniach ZUS wydał decyzje stwierdzające brak podlegania ubezpieczeniom społecznym jako osoby duchownej. W ramach 36 kontroli płatników składek ZUS objął kontrolą 731 ubezpieczonych, w tym 503 osoby duchowne. W przypadku 244 osób duchownych – co stanowi 48,5 proc. – ZUS stwierdził nieprawidłowości polegające m.in. na błędnym określeniu źródła finansowania składek i braku udokumentowania statusu osoby duchownej.

W latach 2021-2023 łączne wydatki na wynagrodzenia nauczycieli religii oszacowano na prawie 6 mld zł.

W okresie objętym kontrolą 1,6 proc. wszystkich szkół i placówek oświatowych w Polsce stanowiły szkoły i placówki oświatowe prowadzone przez Kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne. W ramach części oświatowej subwencji ogólnej na szkoły i placówki oświatowe prowadzone przez Kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne przekazano w latach 2021-2023 z budżetu państwa – ponad 2 mld zł.

W objętym kontrolą okresie w ramach programów ustanowionych przez ministra do spraw oświaty i wychowania udzielono kościołom i związkom wyznaniowym dotacji celowych w łącznej wysokości 95 mln 844 tys. zł.

W ocenie NIK wnioski złożone przez dwa podmioty, które uzyskały dofinansowane w łącznej wysokości 900 tys. zł w ramach Programu „Rozwój potencjału infrastrukturalnego podmiotów wspierających system oświaty i wychowania” zostały nierzetelnie ocenione przez ekspertów powołanych przez MEN.

Ponadto w ramach programów inwestycyjnych MEN w 2022 r. udzieliło 10 dotacji w łącznej wysokości ponad 6,4 mln zł podmiotom, których wnioski zostały negatywnie ocenione przez zespoły doradcze powołane przez ministra ze względu na "niespełnianie kryteriów programu lub niezasadną kalkulację kosztów".

"Nieuwzględnianie przez ministra negatywnych opinii ekspertów zwiększyło ryzyko przyznania środków publicznych podmiotom, które nie posiadały odpowiednich zasobów do skutecznej realizacji zadań finansowanych środkami dotacji" – oceniła NIK.

Jednocześnie NIK stwierdziła, że minister edukacji rzetelnie zatwierdzał rozliczenia dotacji udzielone na realizację zadań w ramach programu „Rozwój potencjału infrastrukturalnego podmiotów wspierających system oświaty i wychowania”, Programu Wparcia Edukacji i programu „Inwestycje w oświacie”. W ramach realizacji tych programów minister poprawnie ustalał kwoty dotacji podlegające zwrotowi i przeprowadzał u beneficjentów kontrole prawidłowości wykorzystania środków przyznanych dotacji.

Źródłem finansowania Kościołów i podmiotów powiązanych z nimi były także środki jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych. Podstawową formą były darowizny finansowe.

Według danych Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych jednostki organizacyjne Lasów Państwowych w latach 2021-2023 na darowizny dla Kościołów wydatkowały łącznie 8 mln 229 tys. zł. Kwoty pojedynczych darowizn wahały się w przedziale od 50 zł do 82 tys. zł.

Najwięcej – 8 mln 26 tys. zł – przekazano na rzecz osób prawnych Kościoła katolickiego – parafii, diecezji, instytutów życia konsekrowanego i Caritasu. Beneficjentami pozostałych pieniędzy – 203 tys. zł – były przede wszystkim osoby prawne Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Na ich rzecz w latach 2021-2023 przekazano 170 tys. zł.

Darowizny finansowe przekazywane były także na rzecz podmiotów powiązanych z Kościołami lub związkami wyznaniowymi niebędących osobami prawnymi Kościołów i związków wyznaniowych. W latach 2021-2023 jednostki organizacyjne Lasów Państwowych przekazały na rzecz tych podmiotów 273 tys. zł. Pieniądze te otrzymało 26 jednostek, w tym stowarzyszenia i fundacje, m.in. Fundacja Semper Fidelis na rzecz archidiecezji lwowskiej czy Michalicki Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. ks. Bronisława Markiewicza. (PAP)

iżu/ joz/ lm/